Пилсемпе кӗлӗсем

Ака вӗҫленсен, ҫу уйӑхӗн вӗҫӗпе ҫӗртме пуҫламӑшӗнче, ял халӑхӗ вӑхӑтлӑха йывӑр ӗҫрен пушанать. Пур ҫӗрте те ерминккесем, тапӑсем, кушарсемпе пухӑсем, акатуйсем кӗрлеҫҫӗ. Пухӑсем, тапӑсем, кушарсем пуҫланиччен ял-йыш касӑпа, урампа, ялпа ҫӗр, ҫил, шыв, вут чукӗсем туса ирттерет.

Ҫимӗк, Ҫинҫе, Пӗтрекке (Питравкка) уявӗсенче кӗлӗ каланӑ. Шӑрӑх чухне ҫумӑр чӳкӗ, асар-писер вӑхӑтсенче пӑртан, тӑвӑлран, вутран чӳкленӗ. Ахаль чӳксем тата пысӑк чӳксем пулнӑ. Аслӑ чӳксемпе чӳклемере лаша, вӑкӑр, така пуснӑ. Кил-йышпа васкавлӑн ирттерекен чӳксенче пӑтӑ лартнӑ (карта пӑтти, килӗш пӑтти, суха пӑтти, авӑн пӑтти, никӗс пӑтти, чун пӑтти тата ытти пӑтӑсем), теприсене нимӗрпе ҫырлахтарнӑ (шыв нимӗрӗ, ие нимӗрӗ, ҫӗр нимӗрӗ, ҫил нимӗрӗ, вут нимӗрӗ).

Чук пуҫӗ (мӑчавӑр) хушнипе ача-пӑча килрен киле ҫӳренӗ, ҫу, кӗрпе, ҫӑнӑх, тӑвар тата ытти апат-ҫимӗҫ, вутӑ пухнӑ.

Ял халӑхӗ чӳке кайма мунча кӗрсе тасалнӑ, юсманпа йӑвача пӗҫернӗ, кашӑк-тирӗк хатӗрленӗ. Халӑх пухӑнсан уй чӳкне йӗркелесе пыракансем пӗҫернӗ пӑри пӑттипе (шӑпӑтпа) пӗтӗм тӗнчешӗн тесе Турра пуҫҫапнӑ.

Кил-йыш тата ял-йыш чӳкӗсенче калакан сӑмахсем (кӗлӗ, пил, пехил, калмак, сӑрман) пӗр-пӗринчен турӑсемпе ырӑсен ячӗсене ылмаштарнипе, вырӑнти хӑватсене (Валем хуҫа, Сурӑм ырри, Яклакара выртан) асӑннипе тата вут чӳкӗнчен, шыв чукӗпе ҫумӑр чӳкӗнчен йӗркипе те, сӑмахлӑхӗпе те хӑйсене евӗрлӗ, уйрӑлса тӑраҫҫӗ.

Уй чӳкне ҫимӗк хыҫҫӑн хӑш тӗлте Ҫинҫере, ыраш пуҫ кӑларнӑ вӑхӑтра, ирттернӗ. Турра уйри тыр-пула алла чипер илесчӗ тесе, выльӑх-чӗрлӗхе упратӑр, усал-тӗселтен сыхлатӑр тесе парне панӑ. Уй чӳкӗ вӑхӑтӗнчех кил-йыш чӳкӗ тунӑ.

Ҫуллахи чӳксенчен чи кӑткӑсси — Ҫуллахи чӳклеме. Ахальтен мар ӑна Мӑн чук тенӗ. Чӳклемепе уй чӳкӗнче така, хур-кӑвакал, автан пуснӑ. Чук апачӗ пиҫсен, аш-какая вакласан пурте кашни чун пуҫӗшӗн кӗлтунӑ.

Чӳк апатӗнчен юлнӑ шӑмӑсене, ҫуп-ҫапа ҫунтарнӑ. Ҫак йӗркене тирпейлӗ тумасан тыр-пулпа выльӑх-чӗрлӗх тӑкӑнать тесе шутланӑ. Чӳкре усӑ курнӑ кашӑк-тирӗкпе савӑт-сапана ӗлӗк Киремет ҫуртӗнчех усранӑ.