Пилсемпе кӗлӗсем

728

Пичӗке пуҫланӑ хыҫҫӑн Турра сӑхсӑхса пуҫҫапаҫҫӗ те ҫӗнӗрен савӑш курки пуҫлаҫҫӗ... Пӗри тӑрса ҫак сӑмахсене каласа пурне те сӑра ӗҫтерет:

Ар ывӑлсем! Хуҫа калать: ҫӗнӗ тырӑна Турра асӑнса пичӗке чӳклерӗм тет. Сире тиври, тивмери? Тивмен пулсан ун ҫинчен савӑш курки пуҫлас тет. Эсир ӑна кӗрӗшетри, кӗрӗшместри? Кӗрӗшетӗр пулсан ура ҫине тӑрӑр Турра кӗлтума. Хурӑнсурӑнкассисем! Тӗрлӗ минтер ҫинчисем! Эсир, арҫынсем, ака патне кайсан апата пынӑ чухне кӗпӗр хура пулсан та, йӗмӗр шурӑ пултӑр. Ар ывӑлсем! Ура ҫине тӑрӑр! Хурӑнсурӑнкассисем! Ура ҫине тӑрӑр Турра кӗлтума.

Вара вӗсем пурте сӑхсӑхса пуҫҫапаҫҫӗ те каллех талранса калать:

Э пӗсмӗлле, Тур ҫырлах. Ҫӗнӗ тырӑпа пичеке чӳклерӗмӗр. Ун ҫинчен сана асӑнса, витӗнсе савӑш курки пуҫлас терӗмӗр.

Вара каллех сӑхсӑхса пуҫҫапаҫҫӗ те «Ҫӳлти Турӑ...» тесе кӗлтӑва пуҫлаҫҫӗ. Кӗлтуса пӗтерсен Турра тав туса сӑхсӑхаҫҫӗ те пӗри тӑрса сӑмах калать:

Савӑш курки савса ӗҫмелле, Турӑ та патша курки. Ҫӳлте Турӑ, ҫут ҫанталӑк унӑн. Ҫӗрте ҫӗр йыш, ҫӗршыв унӑн. Ҫӗрте патша, хура халӑх унӑн. Ут туртайми салат, ар ҫӗклейми хӑмла янӑ, ача ҫӗклейми ҫӑкӑр. Ӑна та калах пӗлмен ҫичӗ те пилӗк ӗҫмелле, кала пӗлекенӗ пӗрре ӗҫмелле. Кала пӗлекен путене пулас та ыраш ани ҫинче ҫӳрес; кала пӗлменни карӑш пулас та хӑмӑш тӗпӗнчен ҫӳремелле, кала пӗлекен савнӑ арӑмӗпе выртмалла, кала пӗлменни арӑмӗнчен ури вӗҫне пуҫа хыҫса выртмалла. Урипе тапас, ури ҫитес ҫук.

Ӗҫтерсе ҫаврӑнать те тата ыйтать:

Ар ывӑлсем! Хурӑнсурӑнкассисем, тӗрлӗ минтер ҫинчисем! Хуҫа калать: ҫӗнӗ тырӑпа пичӗке чӳклерӗмӗр тет. Ун ҫинчен ятлӑ курка пуҫласа ятӑмӑр тет. Сире тиври, тивмери? Тивнӗ пулсан ура ҫине тӑрӑр, тивмен пулсан кунта килӗр.

Тата ура ҫине тӑраҫҫӗ те Турра сӑхсӑхса пӗтернӗ ҫинчен пуҫҫапаҫҫӗ.

729

Эй, хӑна-вӗрле, итлӗр-ха!

Хуҫа калать: савӑш курки пуҫларӑм. Хамӑн ӳснӗ ывӑл ҫук, илнӗ кинӗм ҫук тет.

Аллӑмпа парса сире элле ҫитертӗм, элле ҫитереймерӗм, ҫавӑнпа пӗр ватта хушса Турӑпа патша курки пуҫласа яратӑп тет.

Эсир кӑна ӗриса-и, ҫук-и? Алӑк патӗнчи ар ывӑлӗсем, ҫак куркана ӗҫме эсир кӳнетӗр-и, ҫук-и?

— Кӳнетпӗр.

Тӗпелти хӗрарӑмсенчен ыйтать:

— Эй, тӗпелти хурӑнсӑркассисем, кӗске йӗмсем, эсир апата пыма ӗриса-и, ҫук-и?

— Эпир ӗриса, — теҫҫӗ.

Ҫӳлте Турӑ, ҫут тӗнче унӑн, ҫӗрте патша, хура халӑх унӑн, ҫак пӳртри хӑна-вӗрле пурте хуҫан, хуҫа калать: ҫӑва тухсан пӗсмӗлле туса, Турра шанса, ултӑ лаша кӳлсе уя тухас тет. Унта виҫ ҫурпилӗк ҫерем илес тет. Пӗрне мӑн ҫӑкӑрлӑх тет, тепӗрне кучченеҫлех тулӑ акас тет. Тата тепӗрне салатлӑх урпа акас тет. Ут туртайми урпа, ар ҫӗклейми хӑмла.

Ҫак куркана ӗҫекен хӑй те путене, ӗҫейменни — карӑш тет. Канми, сывлами курка, тӗппипе ӗҫмелли курка тет. Ҫак куркана ӗҫеймене ҫич те пилӗк курка штраф: ҫичӗ курка сӑра, пилӗк курка шыв тет. Савса ӗҫмелле савӑш курки. Кӗрӗк ҫӗтӗк тесе тӑхӑнмасӑр тӑрас мар тет, арӑм ватӑ тесе выртмасӑр тӑрас мар, унпа выртсан, хускалмасӑр выртас мар тет. Ҫулҫӑсӑр пулмасть ҫарӑк — ку сӑмахсене кала пӗлмен ҫын хӑй те вӑл тӗм карӑк, тав сана!

— Эй, алӑк патӗнчи ар ывӑлӗсем, ку ятлӑ курка сире тиврӗ-и, ҫук-и? Тивменнисем, кунта килӗр, хуҫа курки хатӗр кунта!

— Тиврӗ, тиврӗ!

— Эй, хурӑнсӑркассисем, ҫак ятлӑ курка сире тиврӗ-и?

— Тиврӗ пире.

Ҫав ятлӑ курка пӗтсен пӗр виҫӗ чашӑк сӑра ӗҫеҫҫӗ те пурте вара кил хуҫине пуҫҫапаҫҫӗ. Унтан лараҫҫӗ. Вара ҫапла сӑмахсем калаҫҫӗ:

Тӑватӑ лаша акара, тимӗр кӑваксем сӳрере; шӑрчӗ кастӑр, тӗренӗ хӑпартӑр. Вун ик ҫулхи ачасем сӳре сӳреччӗр, утмӑл ҫулхи стариксем тыр курки ҫӗклеччӗр.

— Ну, алӑк патӗнчи ар ывӑлсем, хуҫа путене курки чӳклес тет. Акӑ ҫак алтӑрпа ӗҫен путене пулать тет, ӗҫеймен карӑш пулать тет. Ҫакӑ куркана ӗҫмесен, халӑшпа юр типӗтмелле тет. Ҫавна типӗтетӗр-и, куркине ӗҫетӗр-и?

— Куркине ӗҫетпӗр.

— Тата ҫак куркана ӗҫмесен алапа шыв кӳмелле тет. Ҫавна кӳретӗр-и, куркине ӗҫетӗр-и?

— Куркине ӗҫес пуль.

— Тата ҫак куркана ӗҫменни пӗр ҫулта ҫиччӗ те пиллӗк хӑлач ӳснӗ хулӑ тупмалла тет. Ҫавна тупатӑр-и, куркине ӗҫетӗр-и?

— Куркине ӗҫес пуль.

— Тата пӗр чӗлӗ пушӑтран ҫӗр мӑшӑр ҫӑпата тӑвас пулать тет. Ҫакӑ куркана ӗҫмесен ҫавна тӑватӑр-и, куркине ӗҫетӗр-и?

— Куркинех ӗҫетпӗр.

— Тата пӗр ҫӑка хуппипе хӗрӗх ҫурт тӑрри витмелле тет ҫакӑ куркана ӗҫмесен.

— Куркинех ӗҫетпӗр.

— Ну тата тӗпелти хурӑнсӑркассисем, итлӗр. Ҫакӑ куркана ӗҫмесен пӗр пӗрчӗ кантӑртан ҫӗр хур пир тумалла тет.

— Ҫавна тӑватӑр-и, куркине ӗҫетӗр-и?

— Куркине ӗҫетпӗр.

730

Эй, ар ывӑлсем, хуҫа калать: ҫиччӗ вӗретсе ҫитмӗл витре сӑра тунӑ, ҫитмӗл ҫӗре йыхрав янӑ тата вун икӗ кӑшӑллӑ пичкине пуҫласа ҫӗнӗ тырӑ шерпечӗпе Турӑ патне хыпар турӑмӑр, тата пӗри малтан, пӗри кайран килни кунта сыв пултӑр, килмене килӗнче сыв пултӑр. Тата ятлӑ курка пуҫласа ярас тет. Савнӑ ҫынсене савса савӑш курки ӗҫтерес тет. Ҫак куркана ӗҫекен путене пулать, ыраш ҫине каять; ӗҫеймен карӑш пулать те хӑях ҫине каймалла. Ну, ар-ывӑлсем, эсир мӗн шутлатӑр?

— Куркине кӗтетпӗр.

— Ҫакӑ куркана ӗҫеймесен хуҫа калать: хӑрах тупанпа хӗрӗх те пӗр ҫуна вут турттарас тет. Хытӑ-ха тесе акмасӑр ан хӑвар, ясмӑк та пулин акӑр — яшки ҫӑра пулать. Ҫуллен пӗр ҫурпилӗк хушша акма тӑрӑшӑр, вара ҫын пулать! Ҫакӑ куркана шак ӗҫес те шак лартас, айӑп-чӗрӗп пӗртте ҫук. Пӗр сывламасӑр ҫиччӗ те пилӗк курка ӗҫтерес тет. Эй, хурӑнсуркассисем, хуҫа ятлӑ курка пуҫласа ярас тет, ҫак куркана кӗтетӗр-и эсир?

— Кӗтетпӗр!

— Ҫакӑ куркана пӗртте канмасӑр ӗҫмелле, пӗрре кансан пӗр вар пуҫҫинчен хӗрӗх те пӗр хур пир тутарас тет. Тата хӑлашпа юр типӗттерес тет, алапа шыв кӳртерес тет, тата ҫакӑ куркана симӗс шӑрҫа тултарттарас тет.

— Куркинех ӗҫетпӗр.

— Юман кучӗ хуралсан кун таврӑнать теҫҫӗ, вара апат тума вӑхӑт ҫитет теҫҫӗ, уя апатпа пынӑ чух кӗпи хура пулсан та йӗмӗ шурӑ пултӑр теҫҫӗ. Сарӑ хӗври ҫӑра пултӑр, вӑрӑм пултӑр, вара сӗлли пулать вӑрӑм теҫҫӗ, Апатпа пынӑ чух вӑртӑк-вартӑк хӑвӑрт утса пырас пулать, унталла-кунталла пӑхкаласа пырас пулмасть: ҫул ҫинче тӑпра муклашки ҫине такӑнсан яшкӑр тӑкӑнса кайӗ. Эй, хурӑнсуркассисем, эсир ҫакӑ куркана кӗтетри тет. Хӑлашпа юр типӗтетри, алапа шыв кӳретри, е пӗр вар пуҫҫирен хӗрӗх те пӗр хур пир тӑватра, е симӗс шӑрҫине тултаратра куркине?

— Куркине ӗҫетпӗр.

— Эй ар ывӑлӗсем, хуҫа вун икӗ кӑшӑллӑ пичкине пуҫласа Турӑ патне хыпар турӑмӑр, тата ҫавӑн ҫинчен ятлӑ курка пуҫласа ятӑмӑр, ҫакӑ куркана ӗҫрӗр-и, ӗҫмен пулсан кунта килӗр, ӗҫнӗ пулсан вырӑнта ларӑр. Эй, хурӑнсуркассисем, ҫакӑ ятлӑ куркана ӗҫрӗр-и? Ӗҫнӗ пулсан вырӑнта ларӑр, ӗҫмен пулсан хам пата килӗр, ман алӑра курка тулли.

— Ӗҫрӗмӗр.

— Ҫакӑ куркана ӗҫекен ывӑл ҫуратать теҫҫӗ!

Ҫамрӑк арӑмсене хӑналаҫҫӗ.

731

Ваттисем пуҫҫапас умӗн калани:

— Аслӑ хуҫа, Эсӗ ҫӑва кӗрсен халӑх ӑшне тухан та пирӗнпе вӑрҫан, ятлаҫан: Ман ывӑл-хӗр нумай, мана ана-ҫаран нумай кирлӗ тетӗн. Ну, апла пулсан кӑтарт-ха пире, мӗн чухлӗ кил-йыш пур санӑн?

Ваттисем тав туса калани:

Ну сыв пулӑр та пур пулӑр, ачамсем, пире пуҫ мар, Турра пуҫ. Кӳлнӗ аку йӗкӗрӗк пултӑр, акнӑ тырру хулӑм пултӑр; пуҫӑнтан тевлет ан кайтӑр. Хир пек аслӑ пул, вӑрман пек пуян пул. Пире хатӗр тунӑшӑн Турӑ хатӗр тутӑр. Тав сана!