Пилсемпе кӗлӗсем

933-мӗш кӗлӗ

Хулӑн йывӑҫран ҫын кӗлетки тӑваҫҫӗ, сӑмси-ҫӑварпе урапа ҫине вырттараҫҫӗ, кашма сараҫҫӗ, пуҫ айне минтер хураҫҫӗ, ҫине чаршав витеҫҫӗ. Ӑна пӳрте пушӑтпала кӗртеҫҫӗ, ун ҫине ҫурта ҫутаҫҫӗ, вилнӗ ҫынни ячӗпе асӑнаҫҫӗ:

Ҫуртна-йӗрне пиллесе хӑвар, выльӑха-чӗрлӗхе пилле, ҫемйӳсене пурне те пилле, хурӑнташӑруна пилле, ратнӳсене те пурне те пилле.

Асӑнма пыракансем пурте ҫурта ҫутаҫҫӗ, ҫавӑн ячӗпе, ӑна асӑнма пӑру пусаҫҫӗ, тиха пусаҫҫӗ, ҫавӑн ячӗпе асӑнаҫҫӗ, хываҫҫӗ (татса пӑрахаҫҫӗ), ҫимеҫҫӗ. Тиха пусма вӑй ҫитмесен виҫӗ пус кӗмӗл е виҫӗ ҫӗр тенкӗ параҫҫӗ. «Лере лаша ил», — тесе параҫҫӗ. Асӑнаҫҫӗ, ташлаҫҫӗ, юрлаҫҫӗ: «Ачуна-пӑчуна ан хӑрат, ратнӳсене, хурӑнташусене ан хӑрат, эпир сана час-часах асӑнатпӑр. Йыт сассупа ан ҫӳре, мӗлке пулса ан хӑрат, кӑмака ҫинче йынӑшса ан вырт», — теҫҫӗ. Асӑнса пӗтерсен кӗлеткене пушӑтпала ҫӗклесе тухаҫҫӗ, алӑкран тухнӑ чух виҫӗ хут силлеҫҫӗ: «Ан хӑра, ӳкерместпӗр, ачуна-пӑчуна пехилпе хӑвар», — теҫҫӗ. Пӑлтӑр алӑкӗнчен тухнӑ чух та ҫапӑнтараҫҫӗ. Илсе тухсан урапа ҫине кашма, минтер сараҫҫӗ, урапа ҫине вырттарсан каяҫҫӗ чаршав витсе. Хапхаран тухнӑ чухне: «Ҫут тӗнче курса кай», — тесе уҫса кӑтартаҫҫӗ. Умлӑ-хыҫлӑ лаша кӳлеҫҫӗ. Малти лашине ывӑлӗ утланать, ашшӗ вилсен туй пекех лараҫҫӗ те юрласа каяҫҫӗ. Масар ҫине ҫитсессӗн ташлаҫҫӗ, юрлаҫҫӗ купӑспала: «Пехиллесе юл», — теҫҫӗ. Юпана лартаҫҫӗ вил ҫын тӑпри ҫине пуҫ вӗҫне. Юпа тӗпне укҫа яраҫҫӗ тӑванӗсем. Пӗр пус параканӗ ҫӗр тенкӗ паратӑп тет т.ыт.те. Юпа тӑррине ҫӳле укҫа ҫапаҫҫӗ: «Пехил», — теҫҫӗ. Вут чӗртеҫҫӗ пуҫ вӗҫне, пӑру ашне, тихи ашне таткаласа пӑрахаҫҫӗ. «Ак сана аш, ҫи, пашалу ҫи», — теҫҫӗ. Юпи ҫумне ҫурта ҫутса ҫышӑҫтараҫҫӗ, йӗри-тавра виҫҫе ҫаврӑнаҫҫӗ: «Пехиллесе юл, йывӑр тӑпру ҫӑмӑл пултӑр», — тесе тӑпрана ҫӳлелле сӑтӑраҫҫӗ. Япалапа улӑм илсе таврӑнмаҫҫӗ, ҫап-ҫара урапапа килеҫҫӗ. Лараҫҫӗ, кустарса пыраҫҫӗ, ларса ан пытӑр тесе. Ҫаврӑнса пӑхмаҫҫӗ. Киле килсен пурте лаша кӳлнӗ ҫынсем хӑй патне (в дом умершего) кӗреҫҫӗ. Тулта алӑ ҫӑваҫҫӗ. Кӗрсен хӑма сыпӑкӗнчен иртиччен курка сӑра параҫҫӗ. Унтан яшка ҫиеҫҫӗ, пуҫламан ҫӑкӑр хураҫҫӗ, ун ҫине пуҫламан чӑкӑт, ун ҫине ҫурта ҫутаҫҫӗ: «Пехиллесе кай», — теҫҫӗ. Ҫӗр каҫиччен ҫурта ҫунтарса лараҫҫӗ, ӑна вӑрӑм ҫурта теҫҫӗ. Вӑл ҫуртана сурпантан ӑвӑспа сӗрсе тӑваҫҫӗ.

Ҫутӑлнӑ чухне пӗчӗкҫӗ чаплашкапала арҫын вилсен — арҫын, хӗрарӑм вилсен — хӗрарӑм ӗҫтерет. Кӑна аҫа курки теҫҫӗ. Унта кашни пӗр-икшер пус укҫа параҫҫӗ. Унпа ирхине ҫутӑлнӑ чух эрех илсе ӗҫеҫҫӗ. Ҫутӑлсан, хӗвел тухиччен, урама пукан кӑлараҫҫӗ, пӳрте пӗр ҫын та юлмасӑр пурте тухаҫҫӗ, сӑра, вӑрӑм ҫурта, ҫӑкӑр, чӑкӑт илсе тухаҫҫӗ, пукан ҫумне урӑх ҫурта ҫутаҫҫӗ, ҫимӗҫсене пӑрахаҫҫӗ. «Аҫа куркине», чаплашкана, ме сана тесе ҫапса ҫӗмӗреҫҫӗ. Улӑма вут тивертсе яраҫҫӗ те юрласа пуканпа вут тавра виҫ хут ҫаврӑнаҫҫӗ. «Пехиллесе кай», — теҫҫӗ. Хӑй патне кӗмеҫҫӗ, урӑх киле, ратни патне, кайса кӗреҫҫӗ. Пукан кӑларса вут ҫуттине — саламне ӑсатрӑмӑр теҫҫӗ. Пӗр-ик каҫран: «Пӗр ҫӗре хутӑштаратпӑр», — теҫҫӗ. Ӗлӗк малтан вилнисемпе асӑнса хываҫҫӗ: «Асаттесем, асаннесем, ертсе кайӑр, ан хӑратӑр. Йывӑр хуйхӑ куртӑмӑр!» — тесе такапа чӳк тӑваҫҫӗ: «Эй, Турӑ, каҫар, ӳкӗнтӗмӗр пулӗ, йывӑр хуйхӑпала тем ытла сӑмах калаҫрӑмӑр пулӗ, Турӑ, каҫар, ҫырлах, аминь».

Статьясем

Шырав

Пайсем

Ҫавӑн пекех пӑхӑр