Пилсемпе кӗлӗсем

812-мӗш кӗлӗ

Чирлӗ ҫын вилме тытӑнсассӑн ҫемйисем пур ӑратнисене те, кӳршисене те чӗнсе пуҫтараҫҫӗ. Пӳртри япаласене: тумтирсене, савӑтсене, ҫуртра тыткалакан япаласене — тула кӑлараҫҫӗ. Япаласене ак мӗншӗн тула кӑлараҫҫӗ. Эсрелӗ чирлӗ ҫын шӑмми сыпӑкӗсене каснӑ чухне ун юнӗ япаласем ҫине сирпӗнсе ан юлтӑр теҫҫӗ. Ҫынна эсрелӗ ҫавапа ӗнси шӑммисенчен, ытти шӑмӑ сыпӑкӗсенчен касать те, ҫын вара лӗпсӗрех кайса вилет теҫҫӗ.

Чашӑкпа чӳрече ҫине таса шыв лартаҫҫӗ. Ҫын чунӗ тухсассӑн ҫав чашӑкри шыва кӗрсе чӳхенсе, ҫӑвӑнса тухать теҫҫӗ. Вӑл шыва кайран вилнӗ ҫынна ҫунӑ ҫӗре ҫын ӳчӗ ҫине яраҫҫӗ. Ҫын вилсенех пӳртрисенчен пӗри тула тухса пӗр чӑхӑ тытса ун пуҫне алӑпа пӑрса татать те хӳме урлӑ ӑрама ывӑтса ярать, вӑл чӑхӑ вара ҫав вилнӗ ҫыннӑн чунне леш тӗнчере ертсе ҫӳрет теҫҫӗ. Ҫавӑнпа чӑхӑ пусса пӑрахнӑ чухне: «Чунна ҫакӑ шурӑ чӑхӑ ертсе ҫӳретӗр», — теҫҫӗ. Ача вилсен тула ҫӑмарта кӑларса ывӑтаҫҫӗ. Ҫӑмарта пӑрахнӑ чухне те: «Чунна шурӑ чӑхӑ ертсе ҫӳретӗр», — теҫҫӗ. Унтан вилнӗ ҫынна ҫума тытӑнаҫҫӗ. Ватӑ ҫын полсан кама каласа хӑварнӑ, ҫавӑ ҫӑвать: арҫынна арҫын, хӗрарӑма хӗрарӑм. Ачасем вилсен ашшӗ-амӑшӗ ҫӑвать, вӗсем хӑраҫҫӗ пулсан ӑратнисем ҫӑваҫҫӗ. Ҫума шывне юхӑм шывӗнчен илеҫҫӗ. Ӑсма виҫӗ савӑтпа каяҫҫӗ: пӗри курка, тепӗри чашӑк, виҫҫӗмӗшӗ чӗрес тытса пырать. Тата курка тытни пуртӑ е кусар илсе пырать. Пырсассӑн пурттине е кусарне юхакан шыв ҫине ҫивччине ҫырма пуҫнелле туса пӑрахаҫҫӗ. Пурттине пӑрахнӑ чухне те, шывне ӑснӑ чухне те умӑнта пултӑр теҫҫӗ. Пуртта е кусара ӑсакан шыври усал-тӗсел тартӑр тесе пӑрахаҫҫӗ.

Шывне куркапа ӑсса тултараҫҫӗ. Шывне ӑснӑ чух та, чӗресе янӑ чухне те, вилнӗ ҫынна ҫунӑ чух та ялан курка ҫинчен тирӗс (хирӗҫле майлӑ) яраҫҫӗ. Шывне виҫӗ савӑчӗпе те илсе килеҫҫӗ те хурана ӑшӑтма яраҫҫӗ, вилнӗ ҫынна ҫав ӑшӑ шывпа ҫӑваҫҫӗ: хурана малтан куркари шыва яраҫҫӗ, унтан чашӑкри шыва, унтан чӗресри шыва. Ҫунӑ чух малтан ӗлӗксенче пӳрт варрине урайне хуп хураҫҫӗ, пысӑк хуп пулмасан пӗчӗкҫӗ татӑк та пулсан хураҫҫӗ, хупсӑр ҫумаҫҫӗ, хуп ҫине улӑм сараҫҫӗ, ун ҫине вара вилнӗ ҫынна вырттараҫҫӗ. Вилнӗ ҫыннӑн кӗпине хывса илмеҫҫӗ, ҫурҫа кӑлараҫҫӗ, ытти тумтирӗсене ахаль хываҫҫӗ. Шывӗ ҫунӑ чухне тӗп сакайне юхса анать, кайран вилнӗ ҫынна пытарсан, виҫҫӗмӗш кунне ирттерсен, вӑл шыва тӗп сакайӗнчен тӑпри-мӗнӗпех тасатса кӑлараҫҫӗ. Вилнӗ ҫын вилсен куҫне уҫса выртать пулсан, вӑл ҫилленчӗ пулӗ теҫҫӗ: «Хупах куҫна, (Иван пичче)», — тесе йӑвашшӑн ун куҫӗсене алӑпа пырса хупаҫҫӗ. Хывса панӑ кӗпи-йӗмӗсене пытариччен хапха умне урама кӑларса хураҫҫӗ. Ҫуса пӗтерсен ӑна шурӑ кӗпе, шурӑ йӗм, чӑлха тӑхӑнтараҫҫӗ, ҫӗнӗ ҫӑпата сыраҫҫӗ. Анчах урисене сырнӑ чухне ҫӑпата кантӑрисене ҫӑпати хыҫӗнчи йӑлӑсенчен анчах тӑхӑнтараҫҫӗ, пуштӗрӗнчен тӑхӑнтармаҫҫӗ, вара ура сырнӑ майлӑ кантӑрисене ҫыхаҫҫӗ. Тӳммисене ҫыхнӑ чух та, йӗм кантӑрисене ҫыхнӑ чух та, урисене сырнӑ чух та вилӗ тӗвӗ тӳлесе ҫыхаҫҫӗ. Арӑм пулсан пуҫне сурпан тӑхӑнтараҫҫӗ, сурпан ҫинчен (хӗр пулсан пуҫӗ ҫине тӳрех) тутӑр ҫыхаҫҫӗ. Тутӑрӗ ҫине, ҫамки тӗлне виҫӗ кӗмӗл укҫа ҫӗлесе хураҫҫӗ, укҫа ҫуккисем виҫ нухрат ҫӗлеҫҫӗ. Кӗпе ҫинчен сӑхман е касаккин тӑхӑнтараҫҫӗ, арҫын пулсан ҫӗлӗк тӑхӑнтараҫҫӗ, аллисене алса ӑшӗ тӑхӑнтараҫҫӗ. Хӑшӗ сӑран атӑ тӑхӑнтараҫҫӗ е кӗҫҫе атӑ тӑхӑнтараҫҫӗ. Ҫуса пӗтерсен вилнӗ ҫынна кулник сакки ҫине вырттараҫҫӗ.